ประวัติความเป็นมาของภาควิชาวิสัญญีวิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ซึ่งครอบคลุมตั้งแต่การก่อตั้ง จุดประสงค์สำคัญ หัวหน้าภาควิชาในแต่ละยุคสมัย และพัฒนาการด้านต่างๆ โดยเฉพาะการฝึกอบรมแพทย์เฉพาะทางและนวัตกรรมการให้บริการทางการแพทย์

---

จุดเริ่มต้นและพัฒนาการของภาควิชาวิสัญญีวิทยา

ภาควิชาวิสัญญีวิทยาเริ่มต้นขึ้นในปี พ.ศ. 2503 ในฐานะ หน่วยวิสัญญีขึ้นกับภาควิชาศัลยศาสตร์ ก่อนที่จะแยกตัวเป็น ภาควิชาวิสัญญีวิทยา อย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2514 โดยขึ้นตรงกับคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จุดประสงค์หลักของภาควิชาฯ ครอบคลุมหลายด้าน ทั้งการผลิตแพทย์ที่มีความรู้พื้นฐานและเชี่ยวชาญด้านวิสัญญีวิทยา การผลิตงานวิจัยคุณภาพ การให้บริการวิสัญญีและระงับความเจ็บปวดแก่ผู้ป่วยของโรงพยาบาลมหาราช นครเชียงใหม่ การให้บริการทางวิชาการแก่บุคลากรทางการแพทย์และบุคคลทั่วไป รวมถึงการสร้างรายได้เพื่อพัฒนาคณะฯ และทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรมในองค์กร

---

รายนามหัวหน้าภาควิชาฯ

จากข้อมูลที่ให้มา หัวหน้าภาควิชาฯ ตั้งแต่ก่อตั้งจนถึงปัจจุบัน มีรายนามและช่วงเวลาดำรงตำแหน่งดังนี้:

• ผศ.พญ.นารีศรี มหารักขกะ: พ.ศ. 2511 – พ.ศ. 2529
• ผศ.นพ.พิสิฏฐ์ โนตานนท์ (รักษาการ): พ.ศ. 2515, พ.ศ. 2517 – พ.ศ. 2518
• ผศ.นพ.ธนา นิพิทสุขการ: 2 สิงหาคม พ.ศ. 2529 – 3 สิงหาคม พ.ศ. 2541
• ผศ.นพ.อร่าม พงศ์เชี่ยวบุญ: 4 สิงหาคม พ.ศ. 2541 – 3 สิงหาคม พ.ศ. 2545
• ผศ.นพ.ธนา นิพิทสุขการ: 4 สิงหาคม พ.ศ. 2545 – 3 สิงหาคม พ.2552
• รศ.นพ.ยอดยิ่ง ปัญจสวัสดิ์วงศ์: 4 สิงหาคม พ.ศ. 2552 – 30 กันยายน พ.ศ. 2557
• รศ.นพ.วรวุธ ลาภพิเศษพันธุ์: 1 ตุลาคม พ.ศ. 2557 – 30 กันยายน พ.ศ. 2561
• รศ.นพ.ธนู หินทอง: 1 ตุลาคม พ.ศ. 2561 – 30 กันยายน พ.2562
• รศ.พญ.นุชนารถ บุญจึงมงคล: 1 ตุลาคม พ.ศ. 2562 – 30 พฤศจิกายน พ.2567
• รศ.พญ.ตันหยง พิพานเมฆาภรณ์: 1 ธันวาคม พ.ศ. 2567 – ปัจจุบัน

---

การฝึกอบรมแพทย์เฉพาะทาง

การฝึกอบรมแพทย์เฉพาะทางสาขาวิสัญญีวิทยาเริ่มต้นตั้งแต่ ปีการศึกษา 2507 จนถึงปีการศึกษา 2561 มีแพทย์ประจำบ้านที่ผ่านการฝึกอบรมจนจบหลักสูตรรวม 293 คน โดยในจำนวนนี้ได้รับวุฒิบัตรสาขาวิสัญญีวิทยาจำนวน 290 คน

---

ประวัติและเหตุการณ์สำคัญ

กล่าวถึงเหตุการณ์สำคัญต่างๆ ของภาควิชาฯ ดังนี้:

• การก่อตั้งโรงเรียนแพทย์แห่งที่ 3: ย้อนไปเมื่อ 55 ปีก่อน มีการเรียกร้องให้จัดตั้งมหาวิทยาลัยในเชียงใหม่ จนนำไปสู่การก่อตั้งโรงเรียนแพทย์แห่งที่ 3 ซึ่งปัจจุบันคือคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โดยเริ่มจากการจัดตั้งโรงเรียนเตรียมแพทย์เชียงใหม่ และเลือกโรงพยาบาลนครเชียงใหม่เป็นสถานที่ตั้ง
• ช่วงเริ่มต้นของคณะแพทยศาสตร์เชียงใหม่: ในระยะแรก โรงพยาบาลนครเชียงใหม่ยังไม่มีนักศึกษาแพทย์ แต่มีแพทย์ฝึกหัดเข้ามาทำงานแล้ว โดยมี ศ.นพ.โอกาส พลางกูร เป็นหัวหน้าแผนกศัลยศาสตร์ ซึ่งรวมถึงหน่วยวิสัญญีในขณะนั้น มีวิสัญญีแพทย์เพียงท่านเดียวคือ อ.นารีศรี มหารักขกะ
• การพัฒนาบุคลากรวิสัญญี: ในปี พ.ศ. 2505 มีแพทย์เข้ามาร่วมงานในหน่วยวิสัญญีเพิ่มเป็น 2 ท่าน และในปี พ.ศ. 2507 มีอาจารย์แพทย์วิสัญญีเพิ่มเป็น 3 ท่าน (แม้ภายหลังจะมีการโยกย้าย) นอกจากนี้ยังมีการฝึกอบรมพยาบาลวิสัญญีรุ่นแรก และผู้ช่วยพยาบาลวิสัญญีด้วย
• ความก้าวหน้าด้านเครื่องมือแพทย์: ในปี พ.ศ. 2507 หน่วยวิสัญญีได้นำเครื่องช่วยหายใจ Bird Mark 4 & Mark 7 มาใช้, เครื่องวัดอุณหภูมิอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Thermometer), เครื่องตรวจวัดคลื่นสมองระหว่างผ่าตัด, และเครื่องตรวจ Pulmonary Functions ต่างๆ เช่น Vitalography, Spirography รวมถึงก๊าซ Helium สำหรับช่วยผู้ป่วยที่มีปัญหาการหายใจ
• การริเริ่มห้องพักฟื้นและ ICU: ภาควิชาวิสัญญีวิทยาเป็นผู้ก่อตั้งห้องพักฟื้นหลังผ่าตัด (Recovery Room) เป็นครั้งแรกของโรงพยาบาลนครเชียงใหม่ โดยเริ่มจาก 2 เตียง และต่อมาได้ขยายเป็นห้องพักฟื้นและห้องดูแลผู้ป่วยหนัก (ICU) แห่งแรกของโรงพยาบาล
• การดัดแปลงอุปกรณ์ทางการแพทย์: ในช่วงแรกที่เครื่องช่วยหายใจไม่เพียงพอ มีการดัดแปลงเครื่องช่วยหายใจสัตว์ทดลองมาใช้กับผู้ป่วยบาดทะยัก และมีการคิดค้นการทำ Cuff สำหรับ Endotracheal Tube และ Tracheostomy Tube ขึ้นใช้เอง เนื่องจากหาซื้อยาก
• การใช้ก๊าซวิสัญญีที่ติดไฟได้: ในอดีตมีการใช้ก๊าซ Ethylene และ Cyclopropane ซึ่งเป็นก๊าซยาสลบที่ติดไฟและระเบิดได้ ผู้เขียนได้อธิบายถึงลักษณะเฉพาะและการป้องกันอันตรายจากการใช้งาน
• นวัตกรรมด้านการให้ยาสลบ: มีการสั่งซื้อ Vinyl Tube จากอเมริกาเพื่อใช้ทำ Continuous Spinal Anesthesia ซึ่งเป็นนวัตกรรมที่ช่วยให้สามารถทำหัตถการนี้ได้
• การทำ Sterile อุปกรณ์: ในยุคแรกใช้วิธีอบด้วยฟอร์มาลีนในการฆ่าเชื้ออุปกรณ์ยาง ก่อนที่จะมีการพัฒนามาใช้อบด้วยก๊าซ Ethylene ในภายหลัง
• การให้บริการ Blood Gases: ภาควิชาฯ ได้รับเครื่องหาค่า Blood Gasses Radiometer ซึ่งเป็นเครื่องแรกของคณะแพทย์เชียงใหม่ ทำให้ต้องให้บริการแก่ภาควิชากุมารเวชศาสตร์และอายุรศาสตร์ด้วย
• การผ่าตัดหัวใจแบบเปิด: ภาควิชาวิสัญญีมีบทบาทสำคัญในการเริ่มการผ่าตัดหัวใจแบบเปิดโดยใช้เครื่องปอดและหัวใจเทียมเป็นทีมแรกในเชียงใหม่ ซึ่งเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2517 และต่อมาได้จัดตั้งหน่วยปอดหัวใจเทียมในปี พ.ศ. 2540
• การจัดตั้งหน่วยระงับปวดและฝังเข็ม: ในปี พ.ศ. 2547 มีการจัดตั้งหน่วยระงับปวดและฝังเข็ม เพื่อให้บริการผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวดเฉียบพลันและเรื้อรัง
• การขยายหลักสูตรแพทย์ประจำบ้านต่อยอด: ในปี พ.ศ. 2558 ได้เปิดหลักสูตรแพทย์ประจำบ้านต่อยอด 2 สาขา และจัดตั้งหน่วยวิสัญญีการระงับความรู้สึก การผ่าตัดหัวใจ หลอดเลือดใหญ่และทรวงอก และหน่วยวิสัญญีระงับความรู้สึกผู้ป่วยโรคทางระบบประสาท

---

ข้อมูลนี้แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์อันยาวนาน ความทุ่มเท และการพัฒนาอย่างต่อเนื่องของภาควิชาวิสัญญีวิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในการเป็นผู้บุกเบิกและเป็นเสาหลักสำคัญทางการแพทย์ในภาคเหนือของประเทศไทย Clinic แก่ผู้ป่วยในโรงพยาบาล และ O.P.D. ด้วย

ผู้เขียน ผศ.นพ.พิสิฏฐ์ โนตานนท์ (เมษายน 2561)